همه چیز در مورد شهرستان سوادکوه
شهرستان سوادکوه، یکی از شهرستانهای پانزده گانه استان مازندران است که در البرز مرکزی و در مجاورت استان تهران قرار گرفته و شهر پل سفید مرکز آن با شهر ساری مرکز استان مازندران ۷۰ کیلومتر فاصله دارد.
سوادکوه از سمت شمال به شهرستان قائمشهر و از سمت جنوب به شهرستان فیروزکوه و استان تهران واز سمت غرب به شهرستان بابل و از سمت شرق به شهرستان ساری و ارتفاعات دودانگه محدود است. بر اساس آخرین سرشماری عمومی کشور جمعیت آن۶۸۲۸۶ نفر بوده و مساحت آن به ۲۰۷۸ کیلومتر مربع می‌رسد. این شهرستان با ترا کم نسبی جمعیت ۹/۳۲ نفر در هر کیلومتر مربع مساحت، دارای پائین‌ترین میانگین در سطح شهرستانهای استان مازندران است.
طبق جدیدترین تقسیمات کشوری سوادکوه از دو بخش بنامهای مرکزی وشیرگاه، چهار شهر بنامهای پل سفید، زیرآب، شیرگاه وآلاشت . شش دهستان بنامهای سرخ کلا با ۲۰ آبادی، راستوپی با ۶۹ آبادی، ولوپی با ۵۲ آبادی، کسلیان با ۱۷ آبادی، شرق و غرب شیرگاه با ۳۱ آبادی و دهستان لفور با ۲۹ آبادی تشکیل شده‌است.
اقلیم
شهرستان سوادکوه در یک دره وسیع طولانی ودر دامنه‌های شمالی رشته کوههای البرز مرکزی واقع شده‌است. حوزه کلی این ناحیه از منتهی الیه جلگه‌های جنوبی، و ۳۰ کیلومتری دریای خزر آغاز ده و با شیب بسیارتند به سوی جنوب کشیده می‌شود. پوشش ارتفاعات تا بلندی ۲۰۰۰ متری سرسبز و جنگلی و از آن به بعد مرتعی، خشک با آب و هوای سردسیری می‌باشد.
جهت شرقی و غربی این ارتفاعات به موازات سواحل دریای خزر مانع و سد بزرگ برای تبادل جریانهای جوی بین این دریا و فلات مرکزی یاران بوده و جریانهای غربی به همراه ابرهای باران آورکه از غرب اروپا به ایران می‌رسند در کنار دیواره‌های ستببر و غول پیکر این کوهستان محبوس شده و باعث ریزش برف و باران فراوان و سودمند می‌شوند. واحد مرکزی این رشته کوهها در سوادکوه قرار دارد. ارتفاعات و تپه ماهورهائی که از جنوب به شمال کشیده شده‌اند به سرعت بلندی خود را از دست می‌دهند و به جلگه مازندران و بر حاشیه جنوبی شهرستان قائم شهر منتهی می‌شوند. آبادیهای فراوانی نیز در دل این ارتفاعات قرار داشته و در سطح شهرستان سوادپراکنده‌اند.
دهستان راستوپی از مجموعه کوههائی تشکیل شده که بلندترین نقطه آن بنام قله اتابک، ۳۲۷۱ متر از سط ح دریا ارتفاع دارد. حوزه ارتفاعات و دره‌های شلفین نیز منطقه ولوپی را تشکیل می‌دهند که ارتفاع آنها از جنوب به شمال و متمایل به شرق کاسته شده و بلندترین نقطه این ناحیه نیز ۳۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. شهر آلاشت در ارتفاع ۱۸۰۰ متری شیب شرقی این ناحیه واقع شده‌است.
دره‌ها و ارتفاعات وسو یا امامزاده حسن با بلندی ۲۸۶۵ متر و امتداد غربی، شرقی، منطقه لفور را در غرب شهرستان سوادکوه پدید آورده‌اند که دارای جنگلهای انبوه و بسیار زیبائی می‌باشد. منطقه کسلیان در دامنه‌های غربی دره اصلی سوادکوه و شرق این شهرستان دارای وضعیت مشابه دهستان لفور می‌باشد.
اختلاف ارتفاع زیاد در فواصل اندک و بالا بودن میانگین شیب زمین سبب شده‌است که آب و هوا و پوشش گیاهی سوادکوه بشکل بسیار متنوع و متفاوتی جلوه گر شود.
بارش در ارتفاعات این شهرستان بصورت برف در نواحی کم ارتفاع شمالی بصورت باران می‌باشد.
نواحی قشلاقی ان در ارتفاع ۲۰۰ الی ۷۵۰ متر و ارتفاع بالا از ۱۷۰۰ متری تا نواحی ییلاقی و مراتع، کاملا متمایز از یکدیگرند. مراتع این ناحیه از بهترین و غنی‌ترین انواع در سطح کشور بشمار می‌روند.
جاذبه‌های تاریخی
* برج لاجیم
* برج دیو کلی
* کاروانسرای گدوک
* قلعه کنگ لو
* قلعه اولاد
* پل باستانی شیرگاه
* پل شاپور
* پل قدیمی پل سفید
* آرامگاه مقتولین راه آهن سوادکوه
* آرامگاه اخوت
* کلیسای سوادکوه
تاریخ
قلعه گردن اوریم که یکی از مرتفع‌ترین قله‌های سوادکوه می‌باشد.
قلعه اساس در پشت روستای ازون ده در اطراف شهر پل سفید که این مکان نیز از لحاظ جغرافیائی دارای ارتفاع زیادی است. در تاریخ تبرستان ابن اسفندیار از وقایع قرن دوم گرفته تا هفتم بارها از قلعه ای به نام قلعه کیسلیان یاد شده است . به زعم ابن اسفندیار کیسلیان مرکب از کیه (به معنی خانه یا قلعه) +سلیان است که سلیان نامی در دوره ی ساسانی آن را بنا کرده است .بسامد نام کیسلیاندر تاریخ تبرستان نشانگر اهمیت ویژه ی این منطقه بوده است . قلعه ی کیسلیان یکی از قلعه‌های زیر می تواند باشد : قلعه حسن بور که بین روستای بهمنان و سرخ کلا قرار دارد و ثابت شده است که قدمت آن به دوره ی ساسانی می رسد قلعه پرستوک بین روستای بهمنان و روستای سرخ کلا که در حاشیه شمالی شهر زیرآب بنا گردیده بود. مصالح اصلی آن سنگ با ملاط ساروج بوده و در بالای قلعه در میان یک حوض چاهی عمیق مشاهده می‌شود.
با تحقیق در پلان آن مشخص شده که بنا بر روی چهار نیل پایه قوی قرار داشته و دارای دو دروازه و چهار برج نگهبانی بوده‌است. در ۵۰ متری آن قلعه‌ای دیگر معروف به قلعه وزیری قرار دارد.
قلعه خاجمه کوه که در مقابل قلعه پرستوک قرار داشته و کوچکتر از آن است پلان دارای شکل مدور با یک دروازه می‌باشد. در فاصله ۱۰ متری بیرون دیوار چاهی قرار داشته که آب قلعه را تأمین می‌کرد. بدلیل وضعیت منطقه این احتمال وجود دارد که سنگهای این بنا از فاصله ۱۵ کیلومتری با دست به دست کردن توسط سربازان و کارگران بر پای کار رسیده‌است.
برج کوچک منطقه سوادکوه که در یکی از ییلاقات شهر زیرآب است و با سنگ و ملاط ساروج ساخته شده‌است. دو قلک زیارت چاه و قلوش در بهمنان که دفینه‌های مهمی در آن یافت شده است .
* قلعه عباس آباد
* قلعه گردن در عباس آبد راستوپی
* مسجد شهر آلاشت
* تپه باستانی کتی لته در شیرگاه
اقتصاد و فرهنگ
در گذشته‌ای نه چندان دورمراتع غنی این منطقه منبع درآمد ساکنین آن بود. مردم این ناحیه اکنون نیز به علت شرائط مناسب اقلیمی به کار دامپروری و پرورش انواع دام اشتغال دارند. تا قبل از ملی شدن مراتع و اصلاحات ارضی سواد کوه جزء یکی از مهمترین تأمین کننده مواد لبنی و گوشتی بازار تهران و مازندران به شمار می‌رفت.
در حال حاضر نیز سوادکوه به عنوان یک از قطبهای دامپروری استان مازندران مطرح بوده و یکی از بهترین نژاد گوسفند زل در این ناحیه پرورش یافته و نگهداری می‌شوند.
بعلت کوهستانی بودن منطقه کشاورزی در این شهرستان از رونق چندانی برخوردار نیست و در نواحی جنوبی آن کشت گندم، جو و ارزان در گذشته مرسوم بود. کشت و کار در نواحی جلگه‌ای شمال آن و در حومه شهر شیرگاه دارای رونق بیشتری است و برنج کاری قسمت اصلی تأمین معاش و گردش امورات اقتصادی آن بشمار می‌رود. در اوایل قرن چهاردهم سنتی با کشف منابع عظیم زغال سنگ، در این ناحیه، البرز مرکزی، بسیاری از بومیان این منطقه در این بخش مشغول بکار شده و کار در معادن و امور جنبی آن چهره اقتصادی سوادکوه را دگرگون نمود.
علاوه بر ذخائر عظیم ذغال سنگ، منابع معدنی دیگر مانند فلورین و سیلیس نیز از در آمدهای اقتصادی این ناحیه بشمار می‌رود و عده کثیری نیز در خدمات مربوط به راه آهن دولتی کشور اشتغال دارند.
جنگلهای سوادکوه، نیز نقش اندکی در امورات اقتصادی ناحیه دارند. این شهرستان دارای ۱۰۵۰۰۰۰هکتار جنگل آباد و مرغوب، ۱۶۰۰۰۰ هکتار جنگل نامناسب و ۱۰۸۰۰۰ هکتار مرتع می‌باشد.
صنایع دستی نیز در گذشته از منابع در آمد سوادکوه به شمار می‌رفت و در حال حاضر بعلت مهاجرت جمعیت آن و عدم توجه جوانان، بخش ناچیزی از درآمدها را بخود اختصاص داده‌است.
شهرستان سوادکوه از نظر اقتصادی یکی از محرومترین شهرهای استان می‌باشد. با توجه به دارا بودن به جاذبه‌های توریستی متنوع، با اجرای سیاست‌های مناسب در بخش گردشگری تغییرات مثبت فراوانی را در همه جوانب اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شاهد خواهد بود.
از صنایع موجود در منطقه می‌توان به کارخانه چوب لاجیم، اشباع تراورس شیرگاه، کارخانه فرآوردههای چوبی گله و سنگده دودانگه اشاره کرد.
از نظر سوابق فرهنگی نیز منطقه سوادکوه دارای پیشینه‌ای بسیار روشن در ایران بوده و شخصیت‌های بزرگی را در علوم مختلف به جامعه علمی کشور تقدیم کرده‌است. در حال حاضر نیز ساکنین این شهرستان از فرهنگ اصیل، سنتی و بسیار غنی برخوردارند که در رفتار اجتماعی آنان نیز نمود یافته‌است. وسعت فراوان و شرائط سخت اقلیمی و طبیعی باعث گردیده که در خصوص احداث اماکن فرهنگی و آموزش عالی که سوادکوه به جایگاه واقعی خود دست پیدا نکند ولی با روند مثبت موجود در حال توسعه می‌باشد.
گویش
بومیان سوادکوه نیز مانند نقاط دیگر مازندران گویش و زبان طبری یا همان زبان مازندرانی را با لهجه خاصی تکلم می‌کنند. شایان ذکر است که بیشتر واژه‌های زبان طبری به دلیل نفوذ زبانهای دیگر در استان مازندران فراموش شده ولی در سوادکوه از اصالت بیشتری برخوردار بوده و کمتر دچار صدمه گردیده‌است.
در گذشته‌های دور زبان پهلوی در این ناحیه رایج بود و تا قرن پنجم هجری قمری نیز مردم این دیار با زبان پهلوی گفتگو می‌کردند و دیرتر از نقاط دیگر ایران تحت نفوذ زبان و فرهنگ بیگانه قرار گرفتند.
آداب و رسوم
تا چند دهه قبل آداب و رسوم سنتی که از دوران باستان به یادگار مانده بود در سوادکوه رواج داشت اکنون بسیاری از آنها به خاطر رسوخ تفکرات خاص شهر نشینی به فراموشی سپرده شده و نسبت‌های بر جای مانده نیز دچار تغییرات اساسی گردیده‌است.
مردم منطقه سوادکوه مانند دیگر مناطق مازندران آئینهای سنتی و مذهبی ماه مبارک رمضان، عید فطر، قربان و غدیر خم و چشنهای میلاد ائمه بهمراه سوگواری خاص ماه محرم و آئینهای ملی عید نوروز، شب یلدا را بر پا می‌دارند.
از دیگر سنتهای زیبا و نیکوی قدیمی شب نشینی است که توأم با بیان حکایات و اساطیر قدیم می‌باشد. در این دور هم نشینی‌ها تنقلات و شیرینی‌های سنتی مانند پشت زیک، ماکلمه و نان کتی نیز تهیه و استفاده می‌شود و تا میهمان قندان را بر نگرداند، میزبان دادن چای را قطع نمی‌کند.
باورهای خرافی مثل زوزه شغال، بانگ مرغ، دیدن زن در شروع مسافرت بر سر راه و . . . نیز وجود داشت و اکنون نیز بندرت دیده می‌شود. در آئین سنتی ۲۶ عید ماه که هر ساله در پایان ماه تیر برگزار می‌شود اهالی بیاد در گذشتگان و نیاکان خود در کنار مزار آنها به مرثیه خوانی، پذیرای و برپائی ورزشهای سنتی اهتمام می‌ورزند. از رسوم جالب دیگر منطقه، مراسم پنو می‌باشد که خاص دامداران و دامپروران بوده و بیشتر در زمان انتقال دامها به نواحی ییلاقی و ارتفاعات اجرا می‌شود.
مراسم نوروز خوانی در ماه پایانی زمستان و در آستانه عید نوروز شبانان و چوپانان مناطق ییلاقی شب هنگام با کوبیدن درب منازل آغاز بهار و پایان زمستان را بشارت می‌دهند. علاوه برآن با تکان دادن زنگوله و ایجاد سر و صدا وارد روستاها می‌شوند و با آهنگ و آوئی ویژه شعر می‌خوانند و از صاحب خانه مژدگانی طلب می‌کنند. زنان کدبانو مژدگانی دادن را نیک پنداشته و از شگون‌های خوب می‌دانند. در برخی از اوقات نوروزی خوان یک کیسه کوچک را به سر یک طناب کوتاه می‌بندند و آن را به داخل منازل انداخته و صاحب خانه پس از پرکردن کیسه از پول یا شیرینی، تخم مرغ، قند، چای و آن را به نوروزی خوان برمی گرداند.
جاذبه‌های ورزشی
کشتی محلی این ورزش سنتی، زیبا از زمانهای دور در سوادکوه از جایگاه و اعتبار خاصی برخوردار بوده و جزء مهمترین ورزشهای این نا حیه به شمار می‌رفته‌است.
در مناسبتهای مختلف، بویژه در جشنهای ۲۶ عید ماه، جوانان و ورزشکاران هنر خود را در میدان امامزاده حسن، امامزاده علی و چند مکان دیگر به نمایش می‌گذارند و به برندگان نیز جوایزی مانند گاو و گوسفند تعلق می‌گیرد.
مرده گیری
این ورزش نیز از قدیم الایام در مراسم عروسی انجام می‌شود و در حال حاضر کم تر از گذشته به آن توجه می‌شود.
ورزشهای دیگر سوادکوه عبارتند از
* لی له
* پرش و پلنگ پرش
* چلی کته کا
* خرک جوز بوز
* کلچور بازی
* هفت سنگ
* اسب سواری
* کل کاه
علاوه بر موارد فوق شهرستان سوادکوه به خاطر برخورداری از ارتفاعات مختلف مورد توجه علاقمندان به ورزش کوهنوردی است. برای جذب دوستداران این ورزش نوح به ارتفاعات سوادکوه، مورد شناسائی، معرفی، تبلیغ و احداث امکانات اولیه نیز باید اقداماتی صورت گیرد.
برخی از ارتفاعات و قله‌های معروف این منطقه عبارتند از:
* ارتفاعات شورکچال.
* قله امامزاده حسن در ۵۰ کیلومتری شمال غرب شهر پل سفید در مجاورت منطقه آلاشت.
* کوه چرات در ۵۰ کیلومتری جنوب غرب شهر پل سفید در داخل منطقه آلاشت.
* قله اتابک در دهستان راستوپی با ۳۲۷۱ متر ارتفاع.
* ارتفاعات ۳۵۰۰ متری دهستان ولوپی جنوب غرب شهر پل سفید.
* ارتفاعات شاراق.
* ارتفاعات وسو با ۲۸۶۵ متر ارتفاع در منطقه لفور، شمال غرب شهر پل سفید.
* قله خروندو در ۲۴ کیلومتری انارم کوه استخر با ۳۶۰۲ متر ارتفاع.
* کوه قدمگاه در ۴۲ کیلومتری جنوب شرق شهر پل سفید در منطقه خطیر کوه با ۳۶۵۱ متر ارتفاع.
* ارتفاعات گدوک شاه.
* قله سنگو در ۳۵ کیلومتری جنوب شهر پل سفید در منطقه ورسک.
* قله ارفع کوه در ۳۰ کیلومتری شهر پل سفید در منطقه ارفع ده.
* ارتفاعات پیاز مرک.
* قله امامزاده عباسعلی در ۳۵ کیلومتری شهر پل سفید در منطقه ملرد.
* ارتفاعات شلیفن.
* کوههای جالم.
غذاهای سنتی
مردم سوادکوه بسیار مهمان نواز و سخاوتمند هستند و میهمان در نزد آنان از حرمت و ارزش والائی برخوردار است. بدین خاطر در پذیرائی و تزئین سفره غذا نیز دارای ذوق و سابقه درخشانی می‌باشند در طبخ غذا هم هنر و ظرافت بسیاری بکار می‌برند.
برخی از غذاهای سنتی این منطقه عبارتند از:
تیرنگ بشتی: که غذای بسیار لذیذ و مقدس بوده و به غذاهای دسته جمعی و گروهی معروف است. تهیه آن بدین صورت می‌باشد که برنج مرغوب با شیر پخته می‌شود وسپس روغن حیوانی را تفت داده و به آن اضافه می‌کنند و در ادامه شیر، ماست و سر ماست نیز با آن مخلوط شده و پس از بهم زدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ارسیولی: که نوعی نان است و با آرد برنج و تنور سنتی تهیه می‌شود و کیفیت و طعم آن نیز کم نظیر است.
کماج: نوعی شیرینی مقدسی است و با آرد، زردچوبه، کره یا روغن حیوانی و شیر درست می‌شود و بسیار مطبوع و خوش خوراک می‌باشد. این غذا بیشتر توسط دامداران تهیه می‌شود.
حلوای مخصوص : که در عروسیها و اعیاد و جشنهای مذهبی، سنتی و ملی تهیه می‌گردد. از فرآوردههای دیگر غذائی این منطقه می‌توان به پیسه گنه و محصولات لبنی مانند خامه، سرشیر، ماست، سرماست، دوغ، کشک، پنیر، کره، آلوشه و تنقلاتی مانند پشت زیک، ماکلمه و نان کتی اشاره کرد
صنا یع دستی
سوادکوه از زمانهای قدیم به عنوان یکی از مناطق مهم در تولید صنایع دستی به شمار می‌رفت. اکنون به این هنرهای سنتی کمتر توجه می‌شود و در صورت عدم برنامه ریزیهای مناسب و کارشناسانه، بعلت عدم توجیه اقتصادی سایه‌های کمرنگ آنها محو خواهد شد.
وجود نداشتن تضمین برای خرید تولیدات صنایع دستی، پائین بودن سقف تسهیلات بانکی از تنگناهای مهم این بخش است. با حمایت دولت، حذف موانع گمرکی جهت صادر کردن فرآورده‌ها، تشویق هنرمندان و تولید کنندگان، حمایتهای مالی و اعتباری، برپائی نمایشگاههای صنایع دستی در داخل و خارج کشور برای معرفی، تبلیغ و بازاریابی دست آفریده‌ها می‌تواند این ظرائف سنتی که در فرهنگ و تمدن کهن این منطقه ریشه دارد را احیاء کند. از مهمترین صنایع دستی سوادکوه می‌توان صنایع چوبی مانند قاشق، لاک، لاکچه، کچه شن، ملاقه، آبگردان، ظروف و کاسه‌های ویژه دامداران، تلم برای تبدیل ماست به دوغ و کره را برشمرد. در اطراف شهر شیرگاه و در دهستان شرق و غرب شیرگاه و در بخش لفور تولید نخ ابریشم بصورت سنتی و دست بافته‌های ابریشمی متدوال است. در مناطقی مانند دهستان لفور و منطقه خوش آب و هوای آلاشت دست بافته‌های زیبائی مانند شمد، کرچال، پتوهای نخی، جوراب و دستکش پشمی، باشلق، چوخا، پارچه‌های دلیجی رایج بوده و طرح‌های رکمی و کوتری زیر روی جوراب‌ها دیدنی و خیره کننده‌است. در اکثر نقاط مواد کده نیز گلیم بافی و جاجیم بافی نیز صورت می‌گیرد. یکی از صنایع دستی بسیار مهم ناحیه سوادکوه فرش بافی است که در کار اصلی منطقه یعنی دامپروری ریشه دارد. مسیر تکاملی فرش بافی از نمدمالی و گلیم بافی و جاجیم بافی تا فرش‌های دست بافت چندین قرن سابقه دارد. دقت و تسلط مردم سوادکوه به در زمینه تولید، نوع، کیفیت و نقش قالی، نشانگر آشنائی آنان به زیرو بم این صنعت زیبا و سود آور می‌باشد.
رودخانه‌ها سوادکوه
رود تالار : بومیان آن را تلار رود نیز می‌نامند. این رودخانه از ارتفاعات گدوک، عباس آباد و شفلین سرچشمه گرفته و پس از طی مسافت تقریبی ۸۰ کیلومتر به دریای خزر می‌ریزد. در مسیر نیز رودهای بزرگ و کوچک به آن می‌پیوندند. در تمامی طول مسیر راه آهن سراسری شمال به جنوب کشور و جاده تهران به شمال در موازات آن دیده می‌شود. مناظر طبیعی اطراف آن نیز بسیار زیباست. وجه تسمیه آن نیز برگرفته از نام اقامتگاه گالش‌ها و دامداران می‌باشد که با چوب در جنگلها ساخته می‌شود. عده‌ای نیز معتقدند که که از ترکیب دو واژه تل یا تیل به معنی گل و آر به معنی آب تشکیل شده و در جمع به معنی آب گل آلود می‌باشد.
در حال حاضر علیرغم توان بالقوه این رودخانه و امکانات طبیعی اطراف آن بهمراه مسیرهای دسترسی مناسب، بهره برداری اصولی از آن صورت نمی‌گیرد. با این حال همواره مسافرین زیادی در اطراف آن بصورت موقت برای گردش و استراحت، استفاده می‌کنند.
رودهای دیگر این شهرستان عبارتند از:
رودخانه ولوپی :که از کوههای چرات ودراسله سرچشمه گرفته و در دوراهی آزادمهر به رود تالار می‌پیوندد.
رودخانه کیسلیان :که از ارتفاعات شرق شهر شیرگاه سرچشمه می‌گیرد و در این شهر به رود تالار ملحق می‌شود و بدلیل برخورداری از مناظر زیبا در اطراف، سالانه پذیرای مسافران زیادی است.
رودخانه راستوپی، ساهرود و لفور.
نام شهر زیرآب :نیز از یک نهر بنام ذبرو گرفته شده که به معنی آب روشن می‌باشد. این رود از شیب تند ارتفاعات ذنگالو در غرب شهر زیرآب سرچشمه می‌گیرد. ذبرو یک واژه ترکیبی است. واژه زی یا زیو به معنی صاف و روشن و واژه رو در اصطلاح بومیان به رودخانه اطلاق می‌گردد.
رود آلاشت یا لله بند : نیز با حجم آبدهی سالانه ۴۲۶/۵۹ میلیون متر مکعب، پس از طی مسافت ۵۱ کیلومتر به رود تالار متصل می‌شود.
کوهستانها سوادکوه
قله‌ها و کوهستانهای شاخص شهرستان سوادکوه در بخش معرفی جاذبه‌های ورزشی ذکر گردیده که عبارتند از
قله امامزاده حسن، کوه چرات، قله اتابک، ارتفاعات ولوپی، ارتفاعات وسو، قله خر و نرو، کوه قدمگاه، قله سنگو، قله ارفع کوه، قله امامزاده عباسعلی، کوههای دراسله، کوه گرجی خیل، کوه عباس آباد، ارتفاعات جالم و شفلین برخی از این نقاط دارای ۴۰۰۰ متر ارتفاع بوده و علاوه بر کوهنوردیبرای شکارچیان نیز نقاط ویژه شکار به شمار می‌رود.
آبشارها
آبشار شورآب در ۳۵ کیلومتری جنوب شهر پل سفید قرار دارد و آب آن در اراضی پائین دست روستای شوراب و از داخل تونل راه آهن از دل زمین فوران نموده و بوسیله یک کانال به خارج از تونل هدایت نشده و در مدخل تونل مذکور به پائین می‌ریزد. آب این چشمه و آبشار بخاطر گذر از لایه‌های گوگردی زیر زمین قابل استفاده نبوده و بهمین دلیل شوراب نام دارد. بدین وجود املاح فراوان مجرا و محل ریزش این آبشار بشکل بسیار زیبائی به رنگ قرمز در آمده‌است. بنابر گفته سالخوردان در زمان جنگ جهانی دوم، روس‌ها از این آب و گل ولای آن برای مصارف پزشکی بهره برداری می‌کردند.
آبشار دراسله تنگه : در ۴۰ کیلومتری جنوب غربی شهر زیرآب، در دهستان ولوپی و ۲ کیلومتری جنوب روستای ییلاقی دراسله واقع شده‌است. منطقه ییلاقی دراسله دارای آب و هوای بسیار مطبوعی است. این آبشار زیبا با آب فراوان، گوارا و سرد در طول مسیر نیز بدلیل شیب تند زمین آبشارهای کوچک و بزرگ فراوانی را پدید آورده‌است. آبشار دیگری نیز در ۱ کیلومتری غرب آن، در انتهای یک دره قرار دارد.
آبشار چلاک : با ارتفاع زیاد به شکلی به پائین می‌ریزد که همواره بدلیل برخورد آب با سنگهای محل ریزش، در اطراف ابر بسیار زیبائی از قطرات ریز آب ایجاد می‌شود. این آبشار در ۵۰ کیلومتری غرب شهر شیرگاه، در منتهی الیه غربی دهستان لفور، در اراضی جنگلی بالادست روستاهای ریکو و غوزک واقع شده‌است.
آبشار گلناب دره : در ۴ کیلومتری شرق آبشار دراسله در روستائی به همین نام وجود دارد.
آبشار شش رودبار : در مجاورت روستای شش رودبار در شمال روستای دراسله واقع شده‌است.
آبشار گزو : در ۲۵ کیلومتری شهر زیرآب در میان اراضی زیبای جنگلی و مجاورت امامزاده سه بزرگوار واقع شده‌است.
آبشار میان کلا : در ۶ کیلومتری جنوب شهر شیرگاه و ۱۴ کیلومتری شمال شهر زیرآب در کنار جاده اصلی تهران به شمال قرار دارد و بهمین دلیل همواره مورد استفاده مسافران و گردشگران می‌باشد. در صورت احداث امکانات پذیرائی و اقامتی ارزان قییمت بهمراه سرویس‌های بهداشتی به یکی از تفرجگاههای مهم شهرستان سوادکوه بدل خواهد گردید.
آبشار چرات : در ۲۰ کیلومتری روستای چرات در دهستان ولوپی و غرب شهر پل سفید واقع گردیده و علیرغم ارتفاع کم محل ریزش آب، بدلیل کوهستانی بودن منطقه و مناظر چشمه‌های اطراف آن از دیدنیهای طبیعی شهرستان سوادکوه به شمار می‌رود.
آبشار سله بن یا تونل سی : در ۳۰کیلومتری جنوب شهر پل سفید و در جانب غرب جاده اصلی تهران به شمال قرار دارد. منظره این آبشار بهمراه چشم انداز تلفیقی کوهستانی و جنگلی، همواره طبیعت گردان بیشماری را بخود جذب می‌نماید.
مزارع گیاهان داروئی
بیشتر این مزارع در نقاط مراتع و کوهستانی و در اغلب روستاهای این مناطق وجود دارند و گیاهان داروئی مانند شکرلله، گل گاوزبان، لاری، ترم، هوکیجو، تشی گزه و سبزیهای خوش طعم و خوراک در آنها می‌روید
غارهای سوادکوه
* غار اسپهبد خورشید یا عایشه گرگیلی دژ:
این غار زیبا در داخل ارتفاعات جنگلی مشرف به روستای پیت سرا در دوآب سوادکوه قرار دارد. محل اصلی غار در بدنه یک دیوار۶۰ متری از جنس آهک واقع شده که ارتفاع آن از سطح زمین به ۲۳ متر بالغ می‌گردد. سقف گنبدی آن با کف غار نیز ۷ متر فاصله دارد.
دیواره ۶۰ متری بشکل یک کلاهک می‌باشد بصورتیکه دهانه غار در زیر یک نقاب به طول ۵/۴ متر قرار گرفته‌است. محوطه زیر دهانه غار نیز بشکل یک کلاهک می‌باشد.
این غار یک شاهکار و یک اعجاز طبیعی است. وضعیت آن نیز شرائطی را پدید آورده که دسترسی به غار را غیر ممکن ساخته و تنها با تجهیزات کامل می‌توان به داخل آن را پیدا کرد. چشم انداز طبیعی مقابل آن نیز بسیار بدیع و چشمگیر است. عمق غار کیجا کچال زیاد نیست ولی با وجود کوچک بودن و سادگی، شکل و نمائی دلپسند دارد. تمام مساحت داخل آن شامل یک تالار ساده بیضی شکل با طول ۱۲ متر و عرض ۱۰ متر و دو اتاق بزرگ کنار هم با اندازه‌های متفاوت می‌باشند. اتاق بزرگتر در جانب شمال غار با ۶ متر طول و ۷۵/۴ متر عرض در جهت شمالی، جنوبی و اتاقی کوچکتر با ۵/۵ متر طول و ۱۰/۴ متر عرض در جانب جنوب فضای داخلی ساخته شده‌اند. این دو اتاق با یک دیوار از هم جدا شده و مدخل هر دو اتاق در ایوان جلو دهانه غار قرار دارد.
دیوارها ۶۵ سانتی متر قطر دارندکه بیشتر قسمتهای آن از بین رفته‌است. مصالح ابنیه داخلی سنگ و یک نوع گل بسیار سخت و محکم از جنس خاک رسی است که در پای ارتفاعات این به وفور یافت می‌شود. سقف ابنیه داخل غار نیز با تنه درختان جنگلی منطقه تیرکشی شده بود .
غار کیجا کچال از هر جهت شبیه غار اسپهبد خورشیدی می‌باشد و مانند آن احتمالا مربوط به اواخر دوران ساسانی و از دژهای دفاعی اسپهبدان طبرستان در برابر حمله اعراب به منطقه و پناهگاه سلاطین و حکمرانان وقت بود.
* غار دیو لیلم
این غار در روستای آزاد مهرجنوب غرب شهر زیرآب واقع شده و عده‌ای از محققین و مور خین آن در زندان کی کاووس پادشاه پیشدادی و کیانی ایران می‌دانند که توسط دیو سفید و سپاهیانش در این غار به بند کشیده شد و شرح کامل آن در کتاب شاهنامه فردوسی آمده‌است.
غارهای مهم دیگر شهرستان سوادکوه عبارتند از
* غار لی پشت:
در روستای چرات در دهستان ولوپی در غرب شهرستان سوادکوه که به سرخ غار نیز معروف است. فاصله زمانی این غار با دامنه کوه لی پشت تقریبا یک ساعت می‌باشد و قسمت پایانی راه مذکور بسیار دشوار و سخت‌گذر است. ورودی غار رو به شمال و سقف طاق مانند غار با آثار زیبائی طبیعی حاصل از چکیدن آب و مواد معدنی شبیه سنگ مرمر بسیار دینی است.
* غار زنگیان
در روستای زنگیان در دهستان ولوپی که ۱ کیلومتر عمق دارد و به عفب ریزش آب آهک دارای مناظر زیبائی از استالاگمیت می‌باشد. برخی عقیده دارند که این غار در زمان حمله مغولان به عنوان زندان بکار می‌رفته‌است.
* غار سوت شاه
این غار در جانب شرقی جاده سوادکوه و روبروی پادگان دوآب واقع گردیده‌است، در روایات غیر مکتوب برجای مانده از دوران قدیم در میان بومیان آمده‌است که در زمان حمله مغولان دو برادر از حکام منطقه بنام سوت شاه و فیروز شاه به این غار پناه برده‌اند. در طی مدت پنا هندگی مغولان نهر آب منطقه که از روستای بائیکلا سرچشمه گرفته و به طرف غار بود را مسدود کرده و همراهان حکام مذکور بر اثر شکستگی و گرسنگی از بین رفتند. در این میان فیروز شاه به غار دیو خانه که در مقابل روستای سر چشک واقع شده پناه برده و از راه داخل غار به منطقه کمر پشت و فیروزکوه فرار کرد. در مدخل ورودی غار سوت شاه آثار پلکانی که با آهک و ساروج درست شده باقی مانده‌است.
ریشه‌های قومی
در طول تاریخ همواره به لحاظ امنیت برخورداری از شرائط ویژه طبیعی، مأمن و پناهگاه بسیاری از مبارزان و ستم دیگان بوده و از این میان برخی از این گروه‌ها این منطقه را بطور دائم برای زندگی انتخاب نمودند. در مقاطعی از تاریخ افراد شاخص و بر جسته این طوایف در حرکتهای سیاسی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی طبرستان نقش مؤثر داشته‌اند و در دوران مختلف بر مصدر امارت بوده‌اند. مشهورترین طوایف نا حیه سوداکوه عبارتند از:
باوندیان : که چند تن از سران این طایفه در سده‌های قبل از چهره‌های مشهور سیاسی منطقه بشمار می‌رفتند.
طاهریان : که برخی از جامعه شناسان این طایفه را بهمراه باوندیان از نسل سامانیان می‌دانند.
قارن وندان : که وندار هرمز، قارن و مازیار از مشهورترین افراد این طایفه به شمار می‌روند.
طایفه قدمی: مردم رائو و آرانی‌ها که از بومیان اصیل مازندران می‌باشند. طایفه سرخ : آبادیهای گرا، بایع، خانقاهی، تادی، خواجه، سرخی، لفورک، درزی، کیسلیان، پهلوان، گرزین، کاس، گل، اوجی، قراتونی، فخری، روز افزونیه، دیوان، رئیس و دادو، نیز در سواد کوه زندگی می‌کنند.
افضل الملک در سفرنامه مازندران چهار طایفه را از طایفه‌های قدیم و قبل از اسلام در سوادکوه می داند : اولاد، بهمنان، کاوان و شیروان .
جاذبه‌های اقامتی و ارتباطی
پل ورسک :
این پل از شاهکارهای معماری دنیا به شمار می‌رود و در جانب شرقی ارتفاعات مشرف به آبادی ورسک ساخته شده و راه آهن سراسری تهران به شمال کشور را بهم متصل می‌کند. پل ورسک در اوایل قرن چهاردهم هجری شمسی ساخته شد و در زمان جنگ جهانی دوم در ۵۵ سال قبل به پل پیروزی معروف گشت. این بنا علاوه بر اهمیت استراتژیک در صنعت حمل و نقل کشور، از جاذبه‌های سیاحتی مهم مازندران نیز بشمار می‌رود. در ساختمان بیشتر از فلز استفاده شده‌است.
پلهای دیگر راه آهن سوادکوه با سنگ و ملاط سیمان ساخته شده‌اند که هریک دارای زیبائیهای حیرت انگیزی هستند،
از جمله مهمترین آنها می‌توان به پلهای زیر اشاره کرد:
پل راه آهن شورآب پل راه آهن اوریم پل راه آهن شیرگاه
علاوه بر پلها، باید تونلهای راه آهن را بویژه در ناحیه ورسک، در اعداد جاذبه‌های ارتباطی مازندران برشمرد. یکی از این تونل‌ها در منطقه گدوک با ۲۷۰۰ متر طول از جاذبه‌های مهم ارتباطی منطقه به شمار می‌رود.
راه آهن : ۹۰ کیلومتر از کل مسیر راه آهن سراسری از شهرستان سوادکوه عبور می‌کند. وجود جنگلهای زیبای دامنه البرز در شمال این منطقه بهمراه مناظر طبیعی فراوان، این مسیر ارتباطی را به یکی از جاذبه‌های گردشگران این شهرستان بدل نموده‌است.
جاده شوسه سوادکوه:این جاده یکی از محورهای سه گانه ارتباطی استان مازندران به نواحی مرکزی یران می‌باشد که علاوه بر ایفای نقش بسیار مهم درصنعت حمل و نقل کشور، بدلیل وجود مناظر طبیعی بیشمار اعم از جنگل، رودخانه، کوهستان، شالیزار، مزارع زیبا در مسیر، آبادیهای مختلف، زیارتگاه و یکی از زیباترین جاده‌های ایران به شمار می‌رود. عبور رودخانه تلار و نیز راه آهن سراسری با پلها و تونلهای زیبا و تاریخی در موازات آن، بر زیبائیهای این جاده افزوده‌است.
جاده آلاشت : این جاده زیبا از دوراهی آزادمهر در ۵ کیلومتری جنوب شهر زیرآب از جاده سراسری سوادکوه جدا شده و پس از عبور از مناطق بسیار زیبا، با چشم اندازهای جنگلی در ارتفاعات مشرف بر دره زیرآب، تونلهای معادن ذغال سنگ البرز مرکزی رودخانه، پیچ و خم‌های فراوان و روستاهای پر جمعیت لله بند، موج خیل، کارمزد و لیند به شهر ییلاقی آلاشت منتهی می‌گردد. جاده آلاشت از جاذبه‌های شهرستان سوادکوه بشمار می‌رود و در فصل تابستان گردشگران بسیاری را بخود جذب می‌کند. این جاده از ابتدا تا انتها، ۳۵ کیلومتر طول دارد.
جاده خطیر کوه : از خط القعر رودخانه خطیر کوه و در موازات آن می‌گذرد و به استان سمنان راه پیدا می‌کند. علاوه بر برخورداری از مناظر بکر طبیعی به لحاظ ارتباط یافتن با قلعه تاریخی لنگ لو از جاذب‌های گردشگری شهرستان سوادکوه به شمار می‌آید.
جاده لفور:این جاده از شهر شیرگاه آغاز می‌شود و علاوه بر ارتباط ۱۸ روستای دهستان لفور به شرق شهرستان بابل نیز راه می‌یابد. وجود مناظر بکر طبیعی و جنگلی بهمراه سد البرز این منطقه را به مکان ویژه‌ای تبدیل نموده‌است .
جاده پل سفید - محمود آباد : این جاده پس از عبور از روستاهای ناحیه خانقاپی و مناطق جنگلی به بخش دو دانگه شهرستان ساری راه می‌یابد و در فصل تابستان از اطراق گاههای معروف مسافرین به حساب می‌آید. علاوه بر آن به لحاظ حمل فرآوردههای جنگلی، صنایع تبدیلی شرکت چوب فریم و معدن فلورین، دارای اهمیت تجاری و صنعتی نیز می‌باشد.
جاده کیسلیان : این جاده به طول ۳۰ کیلومتر از زیرآب آغاز و به روستای لاجیم منتهی می‌شود. و به دلیل عبور از میان اراضی و جنگلی دارای گردشگاههای و چشم اندازهای طبیعی بسیا زیبائی است. در فصول بهار و تابستان گردشگران بسیاری این منطقه زیبا را جهت گذران اوقات فراغت انتخاب می‌کنند.
جاذبه‌های فرهنگی
* موسیقی
اصیل وسنتی در سوادکوه نیز مانند دیگر نقاط مازندران در گذشته از رونق فراوانی برخوردار بوده و اکنون نیز بندرت در گوشه و کنار این سرزمین پهناور مورد استفاده قرار گرفته و علاقمندان بیشماری را بخود جذب می‌کند. ساز سنتی و اصلی در موسیقی این ناحیه نوع خاصی از نی بنام لله وا می‌باشد و هر ملودی آن مضراب ویژه‌ای دارد. این ساز از دیر باز تا زمان حاضر بیشتر توسط چوپانان نواخته می‌شود قطعاتی مانند کیجا کرچال، مش حال، دنباله مش حال، عامی دتر جان، کمر سری و کوک داری با لله وا نواخته می‌شود. هر یک از این ملودی‌ها از احساسات پاک و شگرف بومیان بیقرار در دل طبیعت زیبای منطقه حکایت دارد. برای مثال ملودی مش حال هنگامی نواخته می‌شود که چوپان گوسفندان را در هوای برفی، به چرا می‌برد و بر ا ثر صدا و آوای برخاسته از لله وا، گوسفندان برف را با پا کنار زده و علفها را پیدا می‌کنند و به چرا می‌پردازند. هنگام بازگشت گله نیز ملودی دنباله مش حال نواخته می‌شود.
امیری خوانی نیز در سوادکوه رایج بوده و طرفداران زیادی دارد. هنگامی که آواز خوانی شعر امیر پازواری شاعر سرگشته و عاشق دوران صفویه را در مایه امیری می‌خواند طنین آواز و مفاهیم شعرش، همگان را به مهمانی دشت‌های گسترده، مراتع سرسبز و کوههای سر به فلک کشیده می‌برد. حتی صدای نی چوپانان در شبان گاهان نیز جان مایه‌ای از شعر امیر دارد که خود از طبیعت بی نظیر مازندران الهام گرفته و هنگام غم و اندوه نیز شعر امیر و صدای خواننده امیری خوان داروی زخم دل‌های بومیان است. در سوادکوه هم مانند دیگر نقاط مازندران، چوپانان و هنرمندان شعرهای زیبای امیر پازواری را به گونه‌ای اصیل و شیدا می‌خوانند. امیر پازواری از اهالی ناحیه پازوار در حاشیه شمالی شهر بابل بود.
در شادیها هم بهمراه سبک‌های یاد شده، خواندن به سبک شواش (شادباش) کله ونگ (آواز باشعر) و کتولی محلی می‌باشد.
تنهادریاچه
